تا حالا شده یه داستان موفقیت بشنوین و بگین: «وای! منم باید این کارو بکنم!»؟
مثلاً فلانی با ۵ میلیون یه پیج زده، حالا ماهی ۵۰ میلیون درمیاره. یا یکی ترک تحصیل کرده و شده کارآفرین معروف. خب راستش اینا قشنگه، ولی یه چیزی ته ذهن‌مون قلقلک می‌ده… واقعاً چند نفر دیگه هم این راهو رفتن ولی شکست خوردن و دیده نشدن؟
اینجا همون جاییه که یه خطای ذهنی وارد می‌شه؛ یه سوگیری به‌ظاهر بی‌خطر ولی خیلی خطرناک: سوگیری بقا.
سوگیری بقا چیه؟ (و چرا ذهن‌مون دوستش داره)
سوگیری بقا (Survivorship Bias) یعنی تمرکز ذهن روی آدم‌هایی که از یه مسیر “زنده برگشتن”، بدون اینکه اونایی که تو همون مسیر شکست خوردن رو ببینه.
یه مثال معروفش تو جنگ جهانی دومه. وقتی ارتش می‌خواست بدنه هواپیماها رو قوی‌تر کنه، اومدن سوراخ‌های روی هواپیماهای برگشته از جنگ رو بررسی کردن. می‌خواستن نقاط آسیب‌پذیر رو تقویت کنن. اما یه ریاضی‌دان گفت: «نه! اشتباه می‌کنین. اینا که برگشتن، پس این قسمت‌ها مرگبار نبودن. باید اون قسمت‌هایی رو که آسیب ندیدن بررسی کنین، چون اونایی که اون‌جا تیر خوردن، اصلاً برنگشتن که ما ببینیم!»
این یعنی سوگیری بقا. ما فقط بازمانده‌ها رو می‌بینیم، نه قربانی‌ها رو.
سوگیری بقا تو زندگی ما چه شکلیه؟
سوگیری بقا فقط مال جنگ و هواپیما نیست؛ هر روز تو زندگی‌هامون باهاش سر و کار داریم. چند تا نمونه‌ش رو ببینین:
کسب‌و‌کار: فقط استارتاپ‌های موفق رو می‌بینیم. کسی درباره ۹۰ درصدی که شکست خوردن چیزی نمی‌گه.
موفقیت فردی: فلانی با مدیتیشن میلیاردر شده؟ واقعاً؟ چند نفر دیگه با همون روش هیچی نشدن ولی حرفی نمی‌زنن؟
ازدواج و روابط: فقط زندگی‌های قشنگ تو اینستاگرام دیده می‌شن، نه روابط سمی و پر از رنج.
رژیم و تناسب اندام: فقط عکس‌های قبل و بعد دیده می‌شن. کسی نمی‌گه چند نفر بعد رژیم، دو برابر وزن گرفتن.
ما هم ناخودآگاه، با دیدن این تصویرای فیلترشده، فکر می‌کنیم اگه ما هم همونو انجام بدیم، موفق می‌شیم. ولی پشت پرده‌ی هر موفقیت، هزار داستان شکست خوابیده که هیچ‌وقت به ما نمی‌رسن.
ذهن ناخودآگاه ما و علاقه‌ش به فریب خوردن
ذهن ما دنبال میان‌بر می‌گرده. دوست داره راحت‌ترین راه رو بره. برای همین، وقتی می‌شنوه یه نفر یه راهی رفته و موفق شده، سریع می‌گه: «همینه! این مسیر امنه!» ولی اون پشت یه عالمه داده و خاطره هست که مغز اصلاً بهش توجه نمی‌کنه. اینا همون چیزایی هستن که ما تو هواپونوپونو بهش می‌گیم “داده‌های ناخودآگاه”.
سوگیری بقا یه فیلتر ذهنیه. باعث می‌شه اطلاعات ناقص رو کامل فرض کنیم. همون کاری که ذهنِ ناآگاه بلده: پر کردن جاهای خالی با توهم، نه با حقیقت.
خطر این سوگیری تو مسیر خودشناسی چیه؟
اگه حواس‌مون نباشه، این سوگیری می‌تونه ما رو از مسیر خودمون جدا کنه. چون ما با دیدن فقط بخش موفق ماجرا، از واقعیت خودمون غافل می‌شیم. خودمونو با بقیه مقایسه می‌کنیم، دلسرد می‌شیم و حس شکست بهمون دست می‌ده.
مثلاً یکی می‌گه:
«من دارم هواپونوپونو می‌کنم، چرا هنوز نتیجه نگرفتم؟ فلانی می‌گه با ۳ هفته نیایش همه چی درست شد!»
ولی نمی‌بینیم فلانی شاید ۳ سال قبلش توی رنج بوده، یا هزار تا لایه پنهان داشته که ما ازش خبر نداریم.
هرکسی مسیر خودشو داره. نتیجه‌ها قابل مقایسه نیستن. و اگه بخوایم فقط به ظاهر نگاه کنیم، می‌ریم توی دام همون سوگیری بقا.
چطور با سوگیری بقا روبه‌رو بشیم؟ (راهکارهای عملی)
حالا بیایم با هم چند راهکار کاربردی برای روبه‌رو شدن با این سوگیری مرور کنیم:
۱. بپرسیم: کی‌ها شکست خوردن؟
وقتی داستان موفقیت شنیدیم، از خودمون بپرسیم:
«چند نفر دیگه با همین روش رفتن و نتیجه نگرفتن؟ چرا اونارو نمی‌بینم؟»
۲. روی واقعیت تمرکز کنیم، نه روایت‌ها
بیشتر روایت‌هایی که از موفقیت می‌شنویم، فیلتر شدن. مخصوصاً تو شبکه‌های اجتماعی. واقعیت زندگی پیچیده‌تره.
۳. صدای درون خودمون رو بشنویم
قبل از اینکه راه کسی رو بریم، از خودمون بپرسیم:
«آیا این مسیر با درون من هماهنگه؟ یا فقط چون بقیه موفق شدن، منم فکر می‌کنم باید برم؟»
۴. هشیاری در داده‌های ذهنی (هواپونوپونو)
وقتی یه نیایش هواپونوپونو رو تکرار می‌کنیم، داریم داده‌هایی که باعث فریب ما شدن رو پاک می‌کنیم. مثلاً:
«متاسفم… لطفاً منو ببخش… متشکرم… دوستت دارم»
این یعنی مسئولیت ۱۰۰٪ گرفتن. یعنی فهمیدن اینکه دید ما ممکنه ناقص باشه.
جمع‌بندی: هوشیاری یعنی نجات از دام توهم
سوگیری بقا فقط یه اشتباه ذهنی نیست. یه جور فیلتره که باعث می‌شه بخش‌هایی از واقعیت رو نبینیم. اگه می‌خوایم تصمیمات آگاهانه بگیریم، رشد کنیم، آرامش واقعی رو تجربه کنیم، باید با این فیلترها روبه‌رو بشیم.
باید بتونیم ببینیم که خیلی از اون چیزی که به اسم موفقیت می‌شناسیم، فقط بخش کوچیکی از واقعیته. یه قسمت کوچیک از یه کوه یخه که بقیه‌ش زیر آبه.
با خودشناسی، با پاک‌سازی ذهن، با مسئولیت‌پذیری، می‌تونیم از این فیلتر عبور کنیم. نه گول موفقیت‌های جعلی رو بخوریم، نه خودمونو به خاطر دیده نشدن سرزنش کنیم.
حالا نوبت شماست:
تا حالا شده فریب این سوگیری رو بخورین؟
مثلاً راهی رو رفتین چون یکی دیگه موفق شده بود، ولی برای شما جواب نداد؟
ممنونم از شما بابت این مطلب آموزنده و فوق العاده زیبا
منم خیلی زیاد فریب این سوگیری ها رو خودم
تا حالا شده فریب این سوگیری رو بخورین؟
متاسفانه فراوان 😢😢